Barajların Tarihi
Baraj nedir ve barajlar ne zamandan beridir hayatımızda hiç merak ettiniz mi? İnsanoğlu neden tarih boyunca suya yön vermek istemiştir ve önüne set kurmuştur. Bu yazımızda barajlara ve barajların tarihine biraz değineceğiz.
Baraj, su biriktirmek amacı ile hazne oluşturmak üzere bir akarsu vadisini kapatarak suyun akışı engelleyen yapıdır. Barajın su biriktirme özelliğinin yanında, su seviyesi yükseltme ve geniş su yüzeyi meydana getirme gibi iki önemli faydalı fonksiyonu daha vardır.
Küçük birer baraj olan bağlamalar ise su seviyesini yükseltmek amacı ile akarsuyun iki kıyısını birbirine bağlayan yapıdır. Aralarındaki en önemli fark, esas olarak barajların su biriktirmek, bağlamaların ise su seviyesini yükseltmek amacıyla yapılmasıdır. Geçmişte her iki terim yerine bent kullanılmıştır.
Barajlar 4500 Yıldır Dünya Ekonomisine Katkı Sağlıyor
Barajlar, binlerce yıldır içme suyu ve tarımda sulama kaynaklarının sürekliliğini sağlıyor. Günümüzde sel baskınları önleniyor, ucuz ve temiz elektrik üretiliyor.
Baraj kelimesi Fransızca’dan dilimize geçmiştir ve engel anlamını taşır. Dünyanın ilk barajlarının kalıntıları Mısır, Ürdün ve Türkiye’de bulunmaktadır. Bilinen en eski baraj, M.Ö.3000 civarında Ürdün’de yapılan ve 1970’te ortaya çıkartılan Jawa Barajı’dır. Mısır’da M.Ö. 2650’de yapılan Sadd el-Kafara Barajı (Kafir Barajı), Mısır’ın kuzeyinde Nil kıyısındadır. Barajın yeri Alman botanikçi G. Schweinfurth tarafından 1885’te keşfedilmiştir. Baraj, su taşkınlarını önlemek ve su depolamak amacıyla yapılmıştı. Toprak ve kaya doldurularak 12 yılda yapılan barajın boyu 110 metre, yüksekliği ise 14 metreydi. Baraj gövdesinin dış yüzeyleri kireç taşından yapılmış bloklarla kaplıydı. Ancak, baraj tamamlanıp kullanıma açılamadan sel baskınları sonucunda yıkıldığı düşünülmektedir.
Anadolu’da M.Ö. 1400-1200 arasında Hititler tarafından çok sayıda baraj ve gölet yaptırıldı, ama bunların çok azı günümüze ulaştı. Kayseri-Karakuyu ve Konya-Köylütolu barajları da Hititler döneminde yapılmıştı. Hitit kralı IV. Tuthaliya’nın kendi döneminde 10 baraj yaptırdığı, ancak çoğunun yıkıldığı ve izlerinin kaybolduğu biliniyor. Alacahöyük’te Tuthaliya tarafından M.Ö. 1230 civarında yaptırılan baraj, 2002’de yapılan arkeolojik çalışmalar sonunda bulundu. Bu baraj, arkeologların öncülüğünde temizlenip tekrar suyla doldurulunca 3200 yıl önceki görünümüne kavuştu. Barajdan, kente su taşıyan kanalların da bir bölümü ortaya çıkartıldı. Sutaşıma kanallarının tümünün bulunup devreye alınması ve Hitit Barajı’nın dünyanın en eski fonksiyonel barajı haline getirilmesi düşünülüyor.